Seniorzy należą do konsumentów szczególnie narażonych na oddziaływanie nieuczciwych praktyk rynkowych. Badania opinii publicznej potwierdzają, że są zwykle bardziej podatni na perswazję i często nie są dobrze poinformowani o przysługujących im prawach. Problem jest szczególnie poważny, gdy starsi ludzie nie mogą liczyć na pomoc ze strony rodziny. Grupa społeczna, która z racji wieku powinna być pod państwową kuratelą, traci mieszkania, ponieważ brakuje przepisów chroniących ich przed nieuczciwymi umowami, takimi jak umowy dożywotniej renty lub fundusze hipoteczne.

Fundusz Hipoteczny DOM
Fundusz Hipoteczny Dom od wielu lat oferuje umowy o rentę dożywotnią. Tego typu oferty kierowane są do osób starszych, które w zamian za przeniesienie prawa własności do nieruchomości na rzecz przedsiębiorcy, otrzymują świadczenie pieniężne, wypłacane najczęściej co miesiąc, wraz z możliwością dożywotniego pozostania w dotychczas zamieszkałym lokalu. W sierpniu 2011 roku Prezes UOKiK złożyła do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów pozew o uznanie za niedozwolone klauzul z wzorców umownych tej spółki.
W styczniu 2013 r. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumenta uznał za niedozwolone 3 postanowienia zakwestionowane przez Urząd. Wyrok ten potwierdził Sąd Apelacyjny. Postanowienia tożsame z tymi, które znajdują się w rejestrze klauzul niedozwolonych, nie wiążą konsumenta z mocy prawa, a stosowanie ich we wzorcach umownych jest uznawane za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów.
7 dni odstępnego
Jedna z klauzul umożliwia konsumentowi na bezkosztowe odstąpienie od umowy przedwstępnej jedynie w ciągu 7 dni od dni dostarczenia Raportu opisującego stan mieszkania uznając, że przedsiębiorca ma na to 31 dni. Po upływie 7 dni konsument mógłby odstąpić od umowy pod warunkiem zapłaty odstępnego w wysokości 3 tys. zł. Sąd zgodził się z argumentem UOKiK, że niedopuszczalne są postanowienia, które w przypadku rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy nakładają obowiązek zapłaty ustalonej sumy wyłącznie na konsumenta.
Ponadto Urząd podkreślił, że umowy renty dożywotniej zawierają zwykle osoby, w podeszłym wieku, które znajdują się w trudnej sytuacji finansowej. Nałożenie na nich obowiązku zapłaty odstępnego w wysokości 3 tys. zł może w praktyce zamknąć drogę do wycofania się z umowy dotyczącej dorobku ich życia. W opinii UOKiK takie postępowanie jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i tym samym niezgodne z prawem.
Utrudnianie zameldowania osobom trzecim
Kolejne postanowienie zastrzega, że osoba trzecia – inna niż małżonek i małoletnie dziecko – może zamieszkać u osoby, której przysługuje służebność mieszkania tylko wtedy gdy jest przez niego utrzymywana i zarazem niezbędna dla właściwego prowadzenia gospodarstwa. Tymczasem zgodnie z prawem wystarczy, że osoba przyjmowana na mieszkanie spełnia tylko jeden ze wspomnianych warunków. W opinii UOKiK stosowanie klauzuli umożliwia bezpodstawne odmawianie zgody na zamieszkanie z konsumentem innych osób.
Kary za niedotrzymanie umów
Za niedozwolone uznane zostało też postanowienie nakładające na konsumenta karę pieniężną za niedotrzymanie umowy o rentę dożywotnią bez względu na to czy spółka poniosła w związku z tym jakiekolwiek straty. Jednocześnie przedsiębiorca zastrzegł sobie prawo dochodzenia innych roszczeń odszkodowawczych z tytułu nieprzestrzegania przez kontrahenta warunków kontraktu. Tymczasem zgodnie z prawem w umowie konsumenckiej wysokość kary umownej musi być współmierna do ponoszonej szkody a ponadto nie może ona ustanawiać dodatkowej dolegliwości za jej niedotrzymanie.
Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Urzędu. Wyrok z 12 grudnia 2013 r. (VI ACa 817/13) jest prawomocny, klauzule zostaną wpisane do rejestru prowadzonego przez Prezes UOKiK.
Czym różni się Fundusz Hipoteczny
od Renty Dożywotniej
Renta dożywotnia i fundusz hipoteczny to dwa różne produkty finansowe, choć oba są związane z nieruchomościami i często są skierowane do osób starszych jako sposób na uzyskanie dodatkowego dochodu.
Renta Dożywotnia
Renta dożywotnia polega na tym… że właściciel nieruchomości (zazwyczaj osoba starsza) przenosi własność swojego domu na firmę rentową lub instytucję finansową w zamian za dożywotnie świadczenia pieniężne. Właściciel domu ma prawo do pozostania w nim do końca życia, otrzymując regularne wypłaty, które mogą być wypłacane co miesiąc, co kwartał lub w innej ustalonej częstotliwości.
Fundusz Hipoteczny ( Odwrócona Hipoteka )
Fundusz hipoteczny, znany także jako odwrócona hipoteka, jest produktem, w którym właściciel nieruchomości zaciąga pożyczkę pod zastaw swojego domu, ale nie musi jej spłacać, dopóki nie opuści nieruchomości (na przykład w wyniku sprzedaży, przeprowadzki do domu opieki lub śmierci). Pożyczkodawca wypłaca właścicielowi regularne świadczenia pieniężne, a po śmierci właściciela lub sprzedaży nieruchomości, dług jest spłacany z uzyskanej kwoty.
Kluczowe Różnice
Własność Nieruchomości:
- W rencie dożywotniej własność nieruchomości jest przenoszona na firmę rentową od razu.
- W odwróconej hipotece właściciel pozostaje właścicielem nieruchomości, a dług jest spłacany po jego śmierci lub sprzedaży domu.
Forma Wypłat:
- Renta dożywotnia zazwyczaj gwarantuje dożywotnie wypłaty.
- Odwrócona hipoteka oferuje wypłaty, które mogą być jednorazowe, w formie linii kredytowej, lub regularnych wypłat przez określony czas lub do wyczerpania środków.
Koniec Umowy:
- W rencie dożywotniej po śmierci właściciela nieruchomość pozostaje własnością firmy rentowej.
- W odwróconej hipotece dług jest spłacany, a pozostała część wartości nieruchomości trafia do spadkobierców właściciela.

Odwrócona moralność
Fundusz Hipoteczny DOM przez wiele lat działał w sposób nieetyczny i niemoralny, wykorzystując swoją pozycję do narzucania seniorom umów renty dożywotniej z klauzulami, które były skrajnie niekorzystne dla konsumentów. Seniorzy, często będący w trudnej sytuacji finansowej, byli zmuszani do przyjmowania warunków, które praktycznie uniemożliwiały im odstąpienie od umowy bez ponoszenia wysokich kosztów. Nakładanie obowiązku zapłaty odstępnego w wysokości 3 tys. złotych, oraz utrudnianie zameldowania osobom trzecim stanowiło rażące naruszenie dobrych obyczajów i praw konsumenckich.
Działania UOKiK, zakończone prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w 2013 roku, skutecznie ukróciły te praktyki, wpisując niedozwolone klauzule do rejestru klauzul niedozwolonych. Mimo że te działania odnoszą się do przeszłości, to fakt, że Fundusz Hipoteczny DOM dopuścił się takich niegodziwości, rodzi poważne pytania o jego wiarygodność i moralność.
Czy wyrok sądowy może rzeczywiście uczynić z nieuczciwego przedsiębiorcy ponownie osobę w pełni prawną i godną zaufania publicznego ? Tego rodzaju wątpliwości są zasadne, gdyż próba oszukania seniorów na tak wielką skalę świadczy o głęboko zakorzenionych problemach etycznych w działalności firmy. Klienci powinni być świadomi przeszłości tego funduszu i zachować szczególną ostrożność przy zawieraniu jakichkolwiek umów z podmiotami o takiej reputacji.