W Polsce nagminnie rośnie liczba firm organizujących pokazy handlowe, które wykorzystując manipulacyjne techniki sprzedaży, wyłudzają pieniądze od osób starszych. Podczas takich wydarzeń sprzedaż bezpośrednia obejmuje niewspółmiernie drogie produkty, często bezużyteczne lub niespełniające obiecywanych funkcji. Aby uniknąć odpowiedzialności prawnej, firmy te regularnie zmieniają swoje nazwy i siedziby, zacierając ślady swojej działalności. W ofercie przeważnie są garnki, materace masujące, pseudomedyczne urządzenia, ogólnie sprzęt AGD za horrendalne sumy, nie mający pokrycia w rzeczywistej wartości. Na szczęście UOKiK na wnioski konsumentów, cały czas bada rynek, przeprowadzając zakupy kontrolowane.
spis treści
Biznes na seniorach
W ostatnich dekadach na terenie całej Polski nasiliły się praktyki nieuczciwych firm, które organizują pokazy handlowe skierowane głównie do osób starszych i mniej świadomych konsumentów. Często odbywają się one w wynajętych salach, takich jak domy kultury, hotele czy restauracje, gdzie prezentowane są produkty rzekomo mające pozytywny wpływ na zdrowie, takie jak garnki, pościel, materace, urządzenia do masażu czy sprzęt niemedyczny. Spotkania te na pierwszy rzut oka wyglądają jak niewinne pokazy, jednak w rzeczywistości kryją za sobą wyrafinowane metody manipulacji i nacisku psychicznego, mające na celu nakłonienie do zakupu drogich i często bezużytecznych produktów.
Zagrożenia ze strony takich firm są realne i obejmują nie tylko straty finansowe, ale również zdrowotne oraz psychiczne. Wielu uczestników pokazów, w tym osoby starsze, składa skargi na natarczywe techniki sprzedaży, nieuczciwe przedstawianie produktów oraz trudności w dochodzeniu swoich praw. Zdarza się, że po powrocie do domu klienci zdają sobie sprawę, że zapłacili kilka tysięcy złotych za rzeczy, które są niewarte swojej ceny lub wręcz szkodliwe. Wiele takich firm operuje na granicy prawa, a ich działania często noszą znamiona oszustwa.
Aby uniknąć odpowiedzialności prawnej, te firmy często zmieniają swoje nazwy, przenoszą siedziby, a czasami wręcz rozwiązują swoją działalność, by zaraz potem otworzyć się pod nową nazwą. Jest to celowy zabieg mający na celu uniknięcie kar, zmylenie konsumentów i uniemożliwienie śledzenia ich praktyk przez organy kontrolne, takie jak Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK).
UOKiK wycina odrastającą hydrę
Z inicjatywy Prezesa UOKiK w ostatnich dwóch latach wprowadzono przepisy zmierzające do zwiększenia ochrony konsumentów w relacjach z przedsiębiorcami prowadzącymi sprzedaż bezpośrednią. Zmiany były konieczne ze względu na dużą liczbę skarg od osób pokrzywdzonych przez nieuczciwych sprzedawców.
– Na nieuczciwe praktyki podczas sprzedaży na prezentacjach szczególnie narażone są osoby starsze. Nieuczciwi handlowcy często wykorzystują ich problemy zdrowotne. Seniorzy zapraszani są na spotkania pod fałszywym pretekstem, np. darmowych badań wzroku czy płuc. Tak było w przypadku firm, wobec których prowadziliśmy postępowania w ostatnim czasie. Większość umów jest zawierana z konsumentami powyżej 60. roku życia – mówi Prezes UOKiK Tomasz Chróstny.
Od stycznia 2023 r. obowiązują bardziej rygorystyczne przepisy m.in. dotyczące pokazów, podczas których prowadzona jest sprzedaż. Firmy oferujące produkty i usługi poza swoją siedzibą, siecią sklepową, straganami i targowiskami nie mogą:
- Przyjmować płatności przed upływem terminu na odstąpienie od umowy.
- Zawierać z konsumentami umów dotyczących usług finansowych, np. kredytu konsumenckiego (związanego najczęściej ze sprzedażą ratalną) podczas pokazu lub wycieczki. Umowa zawarta w takich okolicznościach jest nieważna z mocy prawa i nie wywołuje skutków dla konsumenta.
Po wprowadzeniu powyższych przepisów Prezes UOKiK postanowił zbadać, czy i jak firmy prowadzące sprzedaż bezpośrednią dostosowały się do nowych zasad.
Kontrole pokazów w całym kraju
Kontrolerzy UOKiK przy wsparciu pracowników Inspekcji Handlowej, w 2023 roku zweryfikowali w całej Polsce 27 pokazów, na których firmy oferowały konsumentom swoje produkty. Zaś w 20 z nich kontrolerzy wzięli udział incognito – jako tzw. tajemniczy klienci.
Praktyki jakich dopuszczali się przedstawiciele sprawdzanych firm, często stanowiły nie tylko naruszenie zbiorowych interesów konsumentów, ale mogły stanowić przestępstwa. Prezes Urzędu dotychczas złożył 8 zawiadomień do prokuratury dopatrując się w działaniach badanych podmiotów oszustw, m.in. finansowych. W dwóch przypadkach zgłoszenia obejmowały podejrzenie udziału handlowców w zorganizowanych grupach przestępczych.
Jak do tej pory trzy z postępowań zakończyły się decyzjami o nałożeniu kar za naruszanie zbiorowych interesów konsumentów. Ich łączna suma przekracza 3,6 mln zł i obejmuje kary dla członków zarządu. Ponadto prezesi zarządów dwóch firm, którymi zainteresował się Prezes Urzędu, mają odpowiedzieć finansowo za utrudnianie kontroli.
Redice
Najdłuższa lista zakazanych praktyk i najwyższe kary dotyczą Redice z Kórnika (aktualnie z siedzibą w Toruniu), oferującej m.in. artykuły AGD, produkty wełniane, naczynia i noże kuchenne. Telemarketerzy działający na zlecenie firmy zapraszali konsumentów na bezpłatne badania płuc, ukrywając sprzedażowy charakter spotkań. Na miejscu przedstawiciele spółki sugerowali, że możliwość zakupu prezentowanych produktów to oferta specjalna, dostępna po okazyjnej cenie, wyłącznie dla wylosowanych szczęśliwców. Przedstawiciele spółki sugerowali przy tym, że skorzystanie z oferty promocyjnej wyłącza prawo odstąpienia od umowy.
– Jeśli umowa jest zawierana poza siedzibą przedsiębiorcy, np. podczas pokazu, konsument może odstąpić od niej bez konsekwencji w ciągu 14 dni, tak jak w przypadku każdej innej formy sprzedaży na odległość, np. przez internet. W przypadku, kiedy umowa zostanie podpisana podczas wycieczki, albo nieumówionej wizyty do domy konsumenta, czas na odstąpienie od niej jest wydłużony do 30 dni – zaznacza Prezes UOKiK.Osoby, które dały się skusić na „okazyjne zakupy” były nakłaniane do podpisania umów o kredyt konsumencki, co jest zakazane w trakcie tego typu sprzedaży. Ostatni zarzut to przyjmowanie płatności od klientów przed upływem ustawowego terminu na odstąpienie od umowy, co jest prawnie zakazane.
Kary nałożone za powyższe praktyki to łącznie ponad 1,8 mln zł na firmę oraz 325 tys. zł na jej prezesa.
Healthy Life
Druga decyzja dotyczy spółki Healthy Life z Przeźmierowa. W trakcie pokazów sprzedawała m.in. sprzęty AGD, kremy oraz produkty wełniane – zgłoszone do rejestru prowadzonego przez Prezesa Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych jako wyroby medyczne. Sprzedaż takich wyrobów poza lokalem przedsiębiorstwa jest niedozwolona. Do zakupów miały zachęcać nieprawdziwe informacje sugerujące, że konsumenci będą mieli okazję kupić produkty po cenach znacznie niższych niż katalogowe. Tymczasem spółka w rzeczywistości nigdy nie sprzedawała oferowanych towarów po cenach określanych jako katalogowe. Podobnie jak w przypadku spółki Redice, przedstawiciele firmy Healthy Life nakłaniali swoich klientów do podpisania umów o kredyt konsumencki oraz przyjmowali od nich płatności przed upływem ustawowego terminu na odstąpienie od umowy.
Prezes UOKiK nałożył karę w wysokości 100 tys. zł na prezesa Healthy Life oraz prawie 550 tys. zł na spółkę.
Better Life Technology
Trzecia decyzja Prezesa UOKiK dotyczy niedozwolonych praktyk jakich dopuściła się firma Better Life Technology. Z ustaleń Urzędu wynika, że poznańska firma zawierała na pokazach z konsumentami umowy sprzedaży m.in. wyrobów medycznych. Podobnie jak dwie wyżej opisane spółki, Better Life Technology doprowadzała do zawarcia z uczestnikami pokazów umów kredytu konsumenckiego i przyjmowała od konsumentów płatności przed upływem terminu na odstąpienie od umowy.
Za opisane praktyki Prezes UOKiK nałożył kary w wysokościponad 400 tys. zł na firmę oraz 375 tys. zł na członków zarządu firmy.
Rygor natychmiastowej wykonalności
Decyzje nie są prawomocne, przysługuje od nich odwołanie do sądu. Wszystkie decyzje zostały również opatrzone rygorem natychmiastowej wykonalności w części dotyczącej niedozwolonych praktyk. Oznacza to, że przedsiębiorcy muszą zaprzestać stosowania kwestionowanych działań jeszcze przed uprawomocnieniem się decyzji.
Ucieczka w zmianę nazwy
Firmy organizujące pokazy handlowe nagminnie często zmieniają swoje nazwy, by unikać odpowiedzialności prawnej, zachować ciągłość działalności oraz zmylić konsumentów i organy ścigania. Poniżej znajdziesz przykłady takich firm i ich zmieniających się nazw:
- Vita Life > Euromed > VitaMed > Viva Natura
- Siedziba: Warszawa
- Opis działalności:
Firma zajmowała się sprzedażą drogich materacy, urządzeń do masażu i sprzętu rzekomo „medycznego”.
- Comfort Med+ > Medikraft > Health&Wellness > Pro Vita
- Siedziba: Poznań
- Opis działalności:
Specjalizowała się w sprzedaży materacy, poduszek ortopedycznych, sprzętu rehabilitacyjnego.
- Profi Line Polska > Aromedica > PureWellness
- Siedziba: Kraków
- Opis działalności:
Głównie sprzedaż garnków, patelni, pościeli oraz różnego rodzaju sprzętu AGD.
- Magnat Group > BioVital > Greenmed
- Siedziba: Katowice
- Opis działalności:
Sprzedaż urządzeń „zdrowotnych”, garnków, odkurzaczy, filtrów do wody
- Kuchnie Świata > TopCook > MasterHome
- Siedziba: Wrocław
- Opis działalności:
Zajmowała się sprzedażą drogich zestawów garnków i innych sprzętów kuchennyc
- Revers Group > AlfaMed > BioHealth
- Siedziba: Gdańsk
- Opis działalności:
Firma prowadziła pokazy związane z pościelą, sprzętem do masażu, urządzeniami „medycznymi
- Philipiak Milano Polska > Euro Prestige > Prestige Polska
- Siedziba: Łódź
- Opis działalności:
Znana z organizacji pokazów handlowych z garnkami i sprzętem kuchennym.
- Viva Care > MedActive > Senior Health
- Siedziba: Warszawa
- Opis działalności: Sprzedaż urządzeń do masażu, foteli rehabilitacyjnych oraz sprzętu medycznego dla seniorów.
- EcoVita > NaturaPro > Health Source
- Siedziba: Kraków
- Opis działalności: Sprzedaż suplementów diety, filtrów do wody, oraz akcesoriów „detoksykacyjnych”.
- Wellness Centrum > HealthLife > EnergoMed
- Siedziba: Poznań
- Opis działalności: Sprzedaż urządzeń do magnetoterapii, biostymulatorów i sprzętu do aromaterapii.
- ActivePro > FitLife > Dynasport
- Siedziba: Wrocław
- Opis działalności: Dystrybucja sprzętu sportowego, urządzeń do rehabilitacji i urządzeń fitness.
- Luxury Cook > MasterChef > GastroPol
- Siedziba: Gdańsk
- Opis działalności: Sprzedaż ekskluzywnych garnków, naczyń oraz sprzętu kuchennego premium.
- TheraMed > BioTherapy > Medix
- Siedziba: Katowice
- Opis działalności: Dystrybucja urządzeń do terapii światłem, aparatów do masażu oraz sprzętu relaksacyjnego.
- VitalPro > MedComplex > RehaLife
- Siedziba: Łódź
- Opis działalności: Sprzedaż sprzętu do fizjoterapii, łóżek rehabilitacyjnych oraz urządzeń do terapii.
- ZenLiving > BioCare > Health Vision
- Siedziba: Szczecin
- Opis działalności: Sprzedaż pościeli antyalergicznej, materacy ortopedycznych, oczyszczaczy powietrza.
- EkoOaza > GreenHealth > Natura Life
- Siedziba: Lublin
- Opis działalności: Dystrybucja produktów naturalnych, sprzętu do terapii ozonowej i suplementów.
- Energymed > ReVital > Biotronik
- Siedziba: Rzeszów
- Opis działalności: Sprzedaż urządzeń do terapii elektromagnetycznej, sprzętu do masażu i akcesoriów zdrowotnych.
Strzeż sie handlarzy seniorze
Firmy działające w sprzedaży bezpośredniej, zwłaszcza te stosujące nieuczciwe praktyki, często zmieniają swoje nazwy i siedziby, by zmylić konsumentów oraz organy nadzoru, takie jak UOKiK. Zmiany te mają na celu utrudnienie identyfikacji firm, które w przeszłości zostały ukarane lub przeciwko którym toczyły się postępowania prawne. Dzięki temu unikają odpowiedzialności za wcześniejsze działania i kontynuują swoją działalność pod nową nazwą, bez negatywnych skojarzeń związanych z poprzednią.
Dla konsumentów oznacza to, że śledzenie działań takich firm jest nie tylko trudne, ale często wręcz niemożliwe. Skomplikowana struktura nazw i częste zmiany sprawiają, że nawet osoby, które już raz padły ofiarą nieuczciwej sprzedaży, mogą mieć trudności z rozpoznaniem, że kolejny raz mają do czynienia z tą samą firmą. Dlatego tak ważne jest, aby konsumenci byli świadomi zagrożeń i nowych przepisów wprowadzonych przez UOKiK, które mają na celu zwiększenie ochrony i bezpieczeństwa w relacjach ze sprzedawcami prowadzącymi nieuczciwą sprzedaż bezpośrednią.